Tương lai của điện mặt trời: Chững lại hay hết thời?

Tình trạng kho hàng tồn đọng và sự e ngại về tương lai của thị trường điện mặt trời tại Việt Nam đã đặt ra câu hỏi về triển vọng của ngành này.

Thị trường chững lại hay đang dừng?

Ông Lê Quang Vinh, đại diện kinh doanh sản phẩm năng lượng mặt trời của một doanh nghiệp nước ngoài, đã công khai đặt ra câu hỏi liệu thị trường điện mặt trời đang chững lại hay đã hết thời. Ông nhận định: “Chưa bao giờ thị trường điện mặt trời lại ảm đạm như năm nay. Thông thường, vào tháng 6 hàng năm, hàng hóa thường hết sạch khi về tới kho, nhưng năm nay, hàng hóa chất đầy kho mà không có nhiều khách hàng hỏi mua.”

Các nhà đầu tư trong lĩnh vực điện mặt trời cũng chia sẻ tình trạng tương tự. Ông Nguyễn Bình, một nhà đầu tư trong ngành, nhận xét rằng điện mặt trời tại Việt Nam không còn được khuyến khích phát triển như trước, dẫn đến việc nhiều người chuyển sang các lĩnh vực khác. Nhiều doanh nghiệp năng lượng tái tạo nhỏ cũng thừa nhận rằng thị trường hiện nay rất khó khăn, với đơn hàng giảm sút mạnh.

Nguyên nhân của sự chững lại

Ông Vinh cho rằng, nguyên nhân của tình trạng này là do chưa có chính sách rõ ràng và hướng dẫn cụ thể cho việc phát triển điện mặt trời. Các nhà đầu tư cũng nhận thấy nhiều rủi ro trong chính sách phát triển hiện tại, khiến họ phải cân nhắc kỹ trước khi quyết định đầu tư. Ngoài ra, sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt và yêu cầu chiết khấu cao dẫn đến tỷ suất hoàn vốn nội bộ (IRR) không còn hấp dẫn. Đồng thời, dòng tiền rẻ đổ vào điện mặt trời tại Việt Nam đã giảm mạnh.

Sự bùng nổ đầu tư vào điện mặt trời trước đây đã đẩy tổng công suất lắp đặt lên mức đáng kể. Tính đến ngày 1/1/2021, tổng công suất lắp đặt điện mặt trời trên cả nước đạt khoảng 19.400 MWp, trong đó gần 9.300 MWp là điện mặt trời mái nhà. Tuy nhiên, đến hiện tại, công suất điện mặt trời tập trung chỉ còn 8.949,9 MW và điện mặt trời mái nhà là 7.722,3 MW.

Lúng túng về hướng phát triển

Quyết định 500/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch Điện VIII đặt mục tiêu phát triển điện mặt trời đến năm 2030 với tổng công suất 12.836 MW, trong đó 10.236 MW là điện mặt trời tập trung và 2.600 MW là điện mặt trời tự sản, tự tiêu. Tuy nhiên, để thực hiện được mục tiêu này, cần có chính sách rõ ràng, đặc biệt là sau các đợt thanh tra và khởi tố liên quan đến phát triển điện mặt trời.

Trong số 85 dự án năng lượng tái tạo đang đàm phán với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), chỉ có 8 dự án điện mặt trời tập trung với quy mô gần 600 MW. Trong đó, 7 dự án đã thống nhất giá tạm theo Quyết định 21/QĐ-BCT ban hành đầu năm 2023. Hiện chưa có thêm dự án điện mặt trời tập trung mới nào được triển khai do thiếu chính sách cụ thể cho các dự án mới.

Khả năng phát triển hạn chế

Với mục tiêu phát triển 2.600 MW điện mặt trời mái nhà theo Quy hoạch Điện VIII, việc phân bổ nguồn điện này cho các địa phương theo hình thức tự sản, tự tiêu gặp nhiều khó khăn. Chẳng hạn, TP.HCM được phân bổ phát triển 73 MW điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu, con số này quá nhỏ so với khả năng phát triển thực tế của thành phố. TP.HCM đã đề nghị Bộ Công Thương cho phép phát triển điện mặt trời trên mái nhà theo cơ chế riêng để tận dụng lợi thế và phù hợp với Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội.

Nhiều nhà đầu tư quan tâm đến chương trình mua bán điện trực tiếp (DPPA) với các khách hàng lớn, nhưng việc thực hiện gặp nhiều thách thức. Năng lượng tái tạo như điện mặt trời phụ thuộc lớn vào thời tiết, khiến các doanh nghiệp khó ký hợp đồng cam kết công suất và sản lượng với công ty điện lực thuộc EVN. Đồng thời, Việt Nam chưa có sàn giao dịch tín chỉ carbon và chứng chỉ I-REC, làm giảm khả năng cung cấp tín chỉ carbon cho khách hàng sử dụng điện sạch.

Ông Vinh cho rằng, khi còn nhiều vấn đề chưa được giải quyết, khách hàng sẽ ngập ngừng, dẫn đến việc phát triển điện mặt trời để phục vụ DPPA cũng bị ảnh hưởng. Điều này góp phần làm tăng tồn kho vật tư phục vụ sản xuất điện mặt trời.