Thiết kế mới thị trường điện: Khuyến nghị các điểm chính cần xem xét

Ngoài những phân tích về các hợp phần trong kiến trúc thiết kế thị trường điện đã được đề cập trong bài “Thiết kế mới thị trường điện và những tác động”, tôi cho rằng cần cân nhắc một số điểm chính sau đây:

Cân nhắc giữa thị trường thương mại và hệ thống vật lý

Thiết kế thị trường thương mại đòi hỏi sự đơn giản hóa, trong khi hệ thống điện lại có bản chất rất phức tạp. Thị trường thương mại hướng tới cơ chế giá điện vùng, giao dịch song phương và đơn giản hóa các ràng buộc vật lý - kỹ thuật, với các chu kỳ giao dịch với khách hàng (tháng, quý hoặc lâu hơn) sao cho thuận tiện nhất cho các giao dịch thương mại.

Ngược lại, hệ thống điện vật lý hướng tới cơ chế giá điện nút, giao dịch gộp chung (gross pool), cụ thể hóa càng nhiều càng tốt các ràng buộc vật lý - kỹ thuật, với các chu kỳ kế hoạch truyền thống của ngành điện dài hạn (nhiều năm), trung hạn (vài năm), ngắn hạn (dưới 1 năm) và vận hành thời gian thực để đảm bảo an ninh và tin cậy hệ thống.

Thiết kế thị trường điện cần giải quyết hợp lý những sai biệt giữa yêu cầu thương mại và vật lý này.

Cân nhắc giữa thị trường hóa và điều tiết

Để khuyến khích cạnh tranh, những cơ quan chịu trách nhiệm thiết kế thị trường điện có xu hướng giảm điều tiết và thị trường hóa càng nhiều dịch vụ càng tốt. Điều tiết được chọn khi thị trường không khả thi hoặc khi có nguy cơ quyền lực thị trường tập trung vào một số thành viên lớn.

Chẳng hạn, hệ thống điện với mức độ thâm nhập năng lượng tái tạo cao yêu cầu những dịch vụ phụ trợ mới như quán tính, tốc độ thay đổi công suất linh hoạt và sức bền hệ thống. Một số dịch vụ này có thể được thị trường hóa nhưng cần cân nhắc hiệu quả chi phí. Đôi khi, các dịch vụ quá nhỏ hoặc phức tạp để thị trường hóa, và chi phí quản lý có thể cao so với lợi ích đạt được.

Cân nhắc giữa phân quyền và tập quyền

Ngay cả trong các thị trường con của thị trường bán buôn, thiết kế cần cân nhắc lựa chọn giữa phân quyền và tập quyền. Dù thị trường yêu cầu phân quyền quyết định cho các thành viên tham gia, các vấn đề vật lý - kỹ thuật phức tạp với nhiều ràng buộc lại mang tính tập quyền.

Ví dụ, thị trường công suất có thể yêu cầu công ty bán lẻ thực hiện nghĩa vụ công suất hoặc cơ quan quản lý tập trung đại diện mua công suất thiếu hụt cần bổ sung. Thị trường hợp đồng tương lai có thể thông qua môi giới hoặc sàn giao dịch hợp đồng tập trung. Các tiêu chí như mức độ phức tạp, hiệu quả kinh tế, quyền lực thị trường và khả năng thực thi sẽ giúp quyết định lựa chọn thiết kế phù hợp.

Cân nhắc yếu tố ngoại tác và tác động kinh tế

Các chính sách năng lượng bền vững về môi trường như mục tiêu khí phát thải carbon và năng lượng tái tạo mang lại giá trị tích cực về môi trường nhưng có thể làm tăng chi phí sản xuất điện ổn định và ảnh hưởng tiêu cực lên kinh tế của ngành cũng như của quốc gia. Cần cân bằng hợp lý giữa các mục tiêu môi trường và các tác động kinh tế tiêu cực trong việc đưa ra các chính sách năng lượng bền vững.

Tổng kết

Thiết kế thị trường điện là lĩnh vực đòi hỏi sự am hiểu liên ngành, bao gồm hệ thống điện, kinh tế năng lượng, tối ưu hóa (vận trù học), hành vi kinh tế, tương tác thương mại và xung đột lợi ích. Cần có đội ngũ chuyên trách, với sự trợ giúp của cố vấn độc lập có kinh nghiệm, để đánh giá toàn diện thiết kế hiện tại và lựa chọn phương án thiết kế mới phù hợp.