Hành trình bùng nổ của 'nguồn điện vô tận' ở Việt Nam

Kể từ năm 2017, nhờ các chính sách khuyến khích từ Chính phủ, điện mặt trời và điện gió đã phát triển với tốc độ ‘chưa từng có’, biến Việt Nam trở thành điểm sáng trên bản đồ năng lượng tái tạo toàn cầu.

Sự phát triển của điện gió và điện mặt trời tại Việt Nam

Từ năm 2017, nhờ các chính sách khuyến khích từ Chính phủ, điện mặt trời và điện gió đã phát triển với tốc độ “chưa từng có,” đưa Việt Nam trở thành một điểm sáng trên bản đồ năng lượng tái tạo toàn cầu. Các chính sách này đã tạo ra mức giá ưu đãi hấp dẫn (giá FIT), thu hút hàng chục tỷ USD đầu tư từ khu vực tư nhân vào điện mặt trời và điện gió. Cụ thể, giá FIT cho điện mặt trời là 2.086 đồng/kWh và 1.900 đồng/kWh cho điện gió.

Trước đây, tỷ trọng điện tái tạo trong tổng sản lượng điện của Việt Nam không đáng kể, nhưng hiện nay, điện tái tạo đã chiếm trên 15% sản lượng điện toàn hệ thống. Quyết định 11/2017/QĐ-TTg về “Cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam” đã đánh dấu bước ngoặt lớn trong đầu tư vào lĩnh vực này, với giá FIT cho điện mặt trời là 2.086 đồng/kWh trong vòng 20 năm, thu hút sự tham gia đầu tư của nhiều doanh nghiệp. Đến hết 30/6/2019, giá FIT cho điện mặt trời giảm xuống còn 1.644 đồng/kWh, nhưng điện mặt trời mái nhà vẫn giữ mức giá 1.943 đồng/kWh, thúc đẩy nhiều hộ dân và doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này.

Sự phát triển nhanh chóng của các nguồn năng lượng tái tạo (NLTT) đã bổ sung nguồn cung đáng kể cho hệ thống điện, giảm nguy cơ thiếu điện trong các năm 2018-2019 và đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Đồng thời, việc phát triển NLTT đã nâng cao tỷ lệ tiếp cận năng lượng sạch của người dân ở khu vực nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo, cũng như giảm lượng phát thải CO2 theo cam kết của Chính phủ Việt Nam tại COP26.

So với các quốc gia trong ASEAN như Thái Lan, Myanmar, Campuchia và Philippines, Việt Nam đã vượt xa trong việc khai thác điện mặt trời và điện gió. Trong các năm 2019, 2020 và 2021, sản lượng điện từ nguồn điện gió và điện mặt trời lần lượt đạt 5,242 tỷ kWh, 10,994 tỷ kWh và 29 tỷ kWh, góp phần giảm đáng kể điện chạy dầu giá cao, tiết kiệm từ 10.850 đến 21.000 tỷ đồng.

Theo số liệu mới nhất từ Tập đoàn Điện lực Việt Nam, tháng 4/2024, sản lượng năng lượng tái tạo đạt 14,55 tỷ kWh, chiếm 15,1% tổng sản lượng điện, chỉ đứng sau nhiệt điện than.

Đánh giá của Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vào tháng 10/2023 cũng cho thấy, các chính sách và pháp luật của Nhà nước đã khuyến khích và hỗ trợ mạnh mẽ sự phát triển của năng lượng tái tạo, tạo điều kiện cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia khai thác NLTT. Nhờ đó, thị trường điện NLTT tại Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, tạo động lực cho các giao dịch ngân hàng và tài chính sôi động.

Chặng đường mới cho điện tái tạo

Phát triển năng lượng tái tạo tiếp tục là ưu tiên của Chính phủ trong thời gian tới. Quy hoạch điện 8, phê duyệt ngày 15/5/2023, đặt mục tiêu phát triển mạnh các nguồn NLTT để phục vụ sản xuất điện. Định hướng đến năm 2050, tỷ lệ năng lượng tái tạo dự kiến đạt 67,5-71,5%, kiểm soát mức phát thải khí nhà kính từ sản xuất điện khoảng 204-254 triệu tấn vào năm 2030 và khoảng 27-31 triệu tấn vào năm 2050.

Hiệp hội Doanh nghiệp Anh Quốc tại Việt Nam đánh giá cao Quy hoạch điện 8, khuyến nghị triển khai nhanh chóng, đặc biệt là phát triển LNG, năng lượng mặt trời và gió, cùng với xây dựng các quy định pháp lý phù hợp.

Tuy nhiên, việc chuyển hướng sang năng lượng sạch cũng gây ra nhiều thách thức cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), như chi phí chuyển dịch năng lượng lớn, áp lực lên giá điện, và hệ thống lưới điện chưa đáp ứng được độ linh hoạt cần thiết khi tích hợp các nguồn NLTT.

Để phát triển điện tái tạo bền vững, cần thay đổi môi trường pháp lý nhanh chóng, đảm bảo các cơ cấu ưu đãi và quy định pháp lý thuận lợi để phục vụ đấu thầu các dịch vụ cân bằng và các nguồn lực linh hoạt cần thiết cho quá trình chuyển dịch liên tục sang năng lượng sạch.