Chuyên gia đề xuất chuyển đổi xanh, điện khí hóa đường sắt

Các chuyên gia từ dự án hỗ trợ xây dựng dự thảo Luật Đường sắt 2017 sửa đổi, được tài trợ bởi Australia, đã phân tích và đề xuất nhiều giải pháp để thực hiện chuyển đổi xanh và điện khí hóa ngành đường sắt tại Việt Nam.

Ba yếu tố quan trọng để giảm phát thải trong lĩnh vực đường sắt

Theo Cục Đường sắt Việt Nam, để tuân thủ các quy định hiện hành về niên hạn phương tiện, ngành đường sắt sẽ phải đầu tư, đóng mới hàng nghìn đầu máy và toa xe. Cụ thể, đến ngày 31/12/2025, các doanh nghiệp đường sắt sẽ phải dừng hoạt động 114 đầu máy, 1.472 toa xe hàng và 168 toa xe khách. Việc đầu tư thay thế số phương tiện này đòi hỏi một lượng vốn lớn, trong khi tiếp cận vốn vay ưu đãi của Nhà nước cho các dự án đóng mới phương tiện là không khả thi.

Ngoài ra, ngành đường sắt cần thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26, theo đó đến năm 2050 phải chuyển đổi hoàn toàn đầu máy và toa xe sử dụng dầu diesel sang nhiên liệu sạch hoặc nhiên liệu tổng hợp để không phát thải khí nhà kính.

Trong bối cảnh này, các chuyên gia từ Công ty DT Global Australia Pty Ltd, triển khai dự án “Những kinh nghiệm quốc tế tốt hỗ trợ Cục Đường sắt Việt Nam xây dựng dự thảo Luật Đường sắt 2017 sửa đổi”, đã đưa ra báo cáo về ứng phó với biến đổi khí hậu trong lĩnh vực đường sắt. Báo cáo này cho biết, dù ngành vận tải chiếm khoảng 20% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu, nhưng ngành đường sắt chỉ chiếm khoảng 0,5%.

Để giảm phát thải, các chuyên gia gợi ý ba yếu tố quan trọng: chuyển đổi, nhiên liệu và cải tiến. Cụ thể:

• Chuyển đổi: Chuyển vận tải hàng hóa từ đường bộ sang đường sắt và/hoặc đường thủy nội địa và vận tải ven biển.
• Nhiên liệu: Chuyển từ dầu diesel sang nhiên liệu phát thải thấp hơn hoặc sử dụng điện hoặc hydro.
• Cải tiến: Tăng hiệu quả sử dụng năng lượng của đường sắt.

Hoàn chỉnh hành lang pháp lý và điện khí hóa đường sắt

Các chuyên gia cho rằng, trong ba yếu tố trên, việc chuyển đổi sử dụng các loại nhiên liệu và công nghệ phát thải thấp hơn đang được nhiều ngành đường sắt tích cực xem xét. Điện khí hóa là yêu cầu quan trọng để đảm bảo mục tiêu phát thải ròng bằng 0.

Hiện tại, điện khí hóa đường sắt tại Việt Nam mới chỉ áp dụng cho hệ thống đường sắt đô thị như tuyến Cát Linh - Hà Đông. Điện khí hóa đối với đường sắt quốc gia đang trong giai đoạn nghiên cứu, chưa có kế hoạch cụ thể. Để thực hiện điện khí hóa đường sắt quốc gia hiện hữu, cần có hệ thống hạ tầng và phương tiện, cùng với hệ thống cung cấp điện xanh và chuyển đổi sử dụng năng lượng điện.

Luật Đường sắt 2017 hiện chỉ quy định một số nguyên tắc trong cung cấp điện sức kéo, chưa có các quy định cụ thể về các cấu phần, yêu cầu kỹ thuật và vai trò của các chủ thể trong đầu tư, quản lý, vận hành hệ thống điện khí hóa. Mặt khác, luật không quy định cụ thể về yêu cầu chuyển đổi năng lượng, nhưng yêu cầu đảm bảo quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng, an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường của phương tiện.

Các chuyên gia PMC khuyến nghị, để bảo đảm tính khả thi của việc điện khí hóa đường sắt, Luật Đường sắt cần sửa đổi, bổ sung quy định về các cấu phần của hệ thống điện khí hóa; vai trò của các chủ thể trong cung cấp hệ thống cấp điện; và công tác rà soát, điều chỉnh các luật liên quan như Luật Điện lực để đảm bảo tính đồng bộ trong đầu tư, bảo trì hệ thống biến áp và cung cấp điện. Nghiên cứu xây dựng các quy định, tiêu chuẩn hướng dẫn chi tiết cho hệ thống đường sắt điện khí hóa cũng cần được sớm triển khai.